Archeologia konfliktów XX wieku. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych Przedmościa Warszawa.
W związku z budową trasy S17 w latach 2018-2019 przebadano pozostałości fortyfikacji polowych Przedmościa Warszawa na sześciu stanowiskach archeologicznych. Ta pozycja obronna rozciągała się od rzeki Narwi w okolicach miejscowości Rynia do rzeki Wisły w okolicach miejscowości Nadbrzeż. Miała ona za zadanie osłonięcie ważnego węzła drogowo-kolejowego, jaki stanowiła Warszawa oraz przepraw przez Wisłę i Narew w Warszawie, Modlinie, Zegrzu oraz Świdrach Małych przed atakiem ze wschodu. Pierwsze prace nad fortyfikacjami rozpoczęły się już w 1915 r. Ich rozbudowa i przebudowa trwała do 1944 r. Projekt zakłada kompleksową publikację wyników przeprowadzonych badań wykopaliskowych, zgodną z nowoczesnymi standardami i wzbogaconą o analizy specjalistyczne.
Badania ratownicze przeprowadzone na stanowiskach: Emów 7, Emów 8, Wiązowna 11, Wola Karczewska 8, Żanęcin 9 i Żanęcin 10 pozwoliły na uściślenie czasu powstania odkrytych obiektów oraz rozpoznanie ich dokładnej funkcji. W trakcie prac zarejestrowano okopy liniowe, schrony bierne, pozycje strzeleckie, schrony dla artylerii, czy rów przeciwpancerny. Specyfika odkrytych obiektów spowodowała, że każdy z nich należało potraktować indywidualnie i do niego dobrać metodykę prac archeologicznych.
Jednym z największych odkryć w trakcie badań było odsłonięcie i zadokumentowanie schronu biernego na stanowisku Emów 7, którego spąg zarejestrowano na głębokości 6,5 m. Dzięki przeprowadzonym rzetelnie badaniom obiekt ten udało się w pełni zrekonstruować i zaprezentować szerszej publiczności w skansenie militarnym na Dąbrowieckiej Górze. Obiekt został wykonany z blachy falistej, która utrzymywana była przez drewniany szkielet. Nad nim zadokumentowano 2 poziomy drewnianych warstw detonacyjnych. Ponadto udało się zarejestrować obydwa wejścia w postaci drewnianych, pierwotnie zadaszonych schodów w formie poterny. Jest to jedyny taki obiekt przebadany metodami wykopaliskowymi, który powstał w 1915 r. i został wykorzystany w 1920 r. W 1920 r. został również wykorzystany okop liniowy wchodzący w skład systemu fortyfikacji na stanowisku Emów 7. Liczne materiały odkryte w jego wypełnisku świadczą, że bronił się w nim oddział Wojska Polskiego – 59 Pułk Piechoty.
Z czasów II wojny światowej pochodzą natomiast: pojedynczy okop liniowy zarejestrowany na stanowisku Emów 8 oraz schrony dla pojazdów mechanicznych ze stanowiska Wiązowna 11. Z początkiem II wojny światowej związany jest z pewnością rów przeciwpancerny ze stanowiska Wola Karczewska 8. Jest to dotychczas jedyny obiekt tego typu badany metodami wykopaliskowymi, dzięki którym udało się zaobserwować jego nietypowe szczegóły konstrukcyjne. Na stanowiskach Wola Karczewska 8 i Żanęcin 10 zarejestrowano również schrony bierne z lat 1941-1944 z elementami drewnianych podłóg pozwalających na rekonstrukcje systemu w jakim zostały wykonane. W przypadku Woli Karczewskiej schrony wraz z innymi typami obiektów wchodziły w skład Stuzpunktu – umocnionej pozycji obronnej wykorzystywanej przez wojsko niemieckie w czasie II wojny światowej.
Dzięki korelacji wyników badań wykopaliskowych oraz metod teledetekcyjnych (analiza danych LiDAR, archiwalne zdjęcia lotnicze, mapy historyczne) udało się go w pełni zrekonstruować. Niemiecki Stutzpunkt został odkryty również na stanowisku Żanęcin 9. Był bardziej rozbudowany niż obiekt z Woli Karczewskiej, jednak również jego udało się w pełni zrekonstruować. Bardzo interesująco przedstawia się także niewielki zbiór militariów związanych z walkami we wrześniu 1939 r. ze stanowiska Żanęcin 9.
Na wszystkich stanowiskach zarejestrowano interesujące przedmioty zabytkowe – były to elementy amunicji strzeleckiej i artyleryjskiej, wyposażenie, umundurowanie, ale także liczne przedmioty codziennego użytku, które przybliżają nam warunki życia w okopach w trakcie konfliktów XX wieku. Dzięki zaplanowanej kwerendzie historycznej będzie możliwe skorelowanie wyników badań archeologicznych z danymi historycznymi.
Planowana publikacja w języku polskim i angielskim pozwoli na upowszechnienie wyników badań w Europie Środkowej. Wieloaspektowość oraz interdyscyplinarny charakter przeprowadzonej analizy materiału zabytkowego oraz odkrytych obiektów zwiększa wartość planowanej publikacji, umożliwiając konfrontacje analiz archeologicznych i historycznych zgodną z obecnymi, nowoczesnymi standardami opracowań. Ważną częścią opracowania będzie również rozdział dotyczący metodyki badań fortyfikacji polowych oraz wykorzystanie metod teledetekcyjnych do analizy przebadanych obiektów militarnych na szerszym tle.
