Góra Manyłowa –zapomniane pole bitwy z 1915 r. Projekt badawczo-edukacyjny upamiętniający żołnierzy wielu narodowości.
Łysy Wierch – historyczna „Góra Manyłowa” leży w paśmie Wysokiego Działu, na terenie Nadleśnictwa Baligród. W 1915 roku doszło na tym terenie do krwawego starcia wielonarodowościowych wojsk Austro-Węgier i Rosji, podczas którego wg źródeł historycznych zmarło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. Od lat obszar Łysego Wierchu był regularnie niszczony zarówno przez czynniki erozyjne, jak i nielegalną działalność poszukiwaczy. Na całym terenie zalegały luźno szczątki ludzkie, zabytki oraz militaria. Obiekt przed podjęciem działań przez fundację nie podlegał żadnej formie ochrony. U podstaw projektu leżało dążenie do przywrócenia odpowiedniego stanu tego miejsca oraz należytego upamiętnienia poległych.
W ramach projektu „Góra Manyłowa – zapomniane pole bitwy z 1915 r. Projekt badawczo-edukacyjny upamiętniający żołnierzy wielu narodowości” zrealizowano szereg działań badawczych, upamiętniających i edukacyjnych. W latach 2021-2023 przeprowadzono trzy etapy prac archeologiczno-ekshumacyjnych, w wyniku których podjęto szczątki 636 żołnierzy, które następnie zgodnie z decyzją Wojewody Podkarpackiego pochowano na urządzonym na szczycie Łysego Wierchu cmentarzu wojennym. Wykonano szczegółową kwerendę źródłową dotyczącą przebiegu walk prowadzonych na terenie Karpat w latach 1914-1915 oraz zgromadzono dane ofiar walk, co w kilku przypadkach pozwoliło na imienną identyfikację poległych. Ponadto przeprowadzono analizę danych LIDAR i ogólnodostępnych danych satelitarnych dla obszaru badań i jego najbliższej okolicy, umożliwiającą wyróżnienie form terenu o antropologicznej proweniencji. Kompleksowo opracowano wyniki przeprowadzonych badań wraz z raportem z analizy antropologicznej. Dodatkowo w dniach 30.09-02.10.2022 r. w Gminnym Ośrodku Kultury w Baligrodzie zorganizowano międzynarodową, interdyscyplinarną konferencję pn. „I wojna światowa w Bieszczadach – historia, pamięć, współczesne formy ochrony”, podczas której zostały przedstawione wyniki badań archeologicznych, danych historycznych, a także poruszono kwestie ochrony cmentarzy wojennych w Polsce oraz aspekty metodyczne, metodologiczne i prawne dotyczące prowadzenia badań na tego rodzaju stanowiskach. Dodatkowo omówiono dalsze strategie badawcze dla Góry Manyłowej i badań w Bieszczadach na kolejne lata. Realizacja projektu w 2024 roku zakładała zabezpieczenie cmentarza wojennego na Łysym Wierchu poprzez wykonanie robót mających na celu zbudowanie niezbędnej infrastruktury: ogrodzenia z bramą wejściową, krzyża, postumentów oraz tablic upamiętniających. Zadanie zostało zrealizowane – w rezultacie wykonanych działań obiekt został odpowiednio oznakowany, a polegli na Manyłowej należycie upamiętnieni. Dnia 25 października 2024 roku odbyło się uroczyste otwarcie cmentarza, w którym wzięli udział członkowie lokalnej społeczności, wolontariusze, przedstawiciele różnych instytucji i środowisk, a także partnerów, we współpracy z którymi projekt był realizowany – Gminy Baligród, Nadleśnictwa Baligród, Gminnego Ośrodka Kultury w Baligrodzie oraz Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego „Galicja”.
Dzięki realizacji projektu nastąpiło zwiększenie świadomości społecznej i upowszechnienie wiedzy o wydarzeniach na Górze Manyłowej podczas I wojny światowej. Wykonanie zadania przyczyniło się do pogłębiania i upowszechniania wiedzy na temat walk prowadzonych podczas Wielkiej Wojny w Bieszczadach. Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi prac prowadzonych na przestrzeni czterech lat, obejmujących aspekty badawcze, edukacyjne i upamiętniające lokalna społeczność zyskała okazję do lepszego zrozumienia swojej historii oraz zaangażowania się w działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, co wzmocniło ich więź z regionem. Biorąc pod uwagę rozwijającą się w regionie turystykę górską, realizacja projektu przyczyniła się także do wzrostu atrakcyjności turystycznej tego obszaru, wzbogacając jego ofertę o unikalny wymiar historyczno-kulturowy.
